نشریه حدیث حوزه
سال چهاردهم شماره 1 (پیاپی 26، بهار و تابستان 1402)

بدون تردید روایات اسلامی پس از قرآن کریم به عنوان مهم ترین منبع برای دست یابی به معارف اصیل دینی شناخته می شوند اما با توجه به فراز و نشیب های تاریخ حدیث، در ادوار گوناگون و آسیب هایی چون: جعل، تحریف،تقطیع، نقل به معنا و... که در این حوزه پدید آمده است. که این امور حدیث پژوهان را برآن داشته است که از همان قرون اولیه اسلامی تا عصر حاضر با توجه به مبانی مختلفی که وجود دارد به شناخت و پالایش روایات سره و ناسره اهتمام داشته باشند. لذا در نوشتار حاضر کوشش شده است با روش تحلیلی-توصیفی به بررسی تطبیقی مبانی نقد الحدیثی دو تن از عالمان معاصر یعنی علامه طباطبایی و علامه محمد تقی شوشتری با ذکر این ویژگی که تا کنون تالیف مستقل یا اثر قابل توجهی در این زمینه نگاشته نشده است پرداخته شود. که در خلال این پژوهش روشن گردیده است این دو دانشمند معاصر،در موضوع نقد حدیث، علاوه بر دارا بودن مبانی مشترکی ازقبیل:طرد حدیث در صورت تعارض با قرآن، ایضا تعارض با عقل،و همچنین مخالفت با سنت و امور تاریخی و... هر یک نیز دارای مبانی ویژه و اختصاصی مانند:هم صدا بودن با اسراییلیات، مخالفت با حکم مشهور فقهی و مقایسه با روایات مشابه و... در حوزه نقد حدیث می باشند.

عده ای با تمسک به روایتی نبوی که با مضمون مقابله با خطر اهل بدعت صادر شده است، با استفاده از عبارت تامل برانگیز «باهتوهم» بهتان زدن به اهل بدعت را جایز دانسته اند. این روایت که موسوم به «مباهته» می باشد از نظر صحت سندی بسیار دقیق و از معتبرترین روایات بوده و همچنین در بسیاری از کتب فقهی بدان استناد شده است. گروهی در مقابل نظریه بهتان زدن و جواز دروغ بستن به اهل بدعت معنای «دلیل محکم و مقابله علمی»، به گونه ای که موجب حیرت و تحیر مبتدع شود را معنای عبارت مزبور دانسته اند. پرواضح است که پذیرش هر کدام از این معانی در عصر آزادی ارتباطات و تعامل اطلاعات، تبعاتی به همراه داشته باشد. در این پژوهش ضمن بررسی دقیق روایت مورد بحث، به ارایه تعریف مفردات و مقایسه هرکدام از آن ها با یکدیگر و سپس به بررسی نظرات قایلین ومخالفان جواز بهتان پرداخته شده است. در نهایت برای مقابله صحیح با مبتدع با برسی نص صریح آیات و روایات مانند دعوت از علماء برای مقابله علمی و دقیق، حرمت اتهام، تهمت و بهتان بی مورد، به نظر می رسد برداشت اتهام زنی، خلاف آموزه های دینی می باشد و در جوامع کنونی با کثرت رسانه ها و ارتباطات، می تواند موجب وهن دین و زمینه ساز رسوا شدن متشرعین جامعه شود.

امامان معصوم (ع) متناسب با زمان خویش در عرصه های مختلف حرکت جهادی داشتند. یکی از عرصه های جهاد در عصر رضوی، جهاد فکری و تبیینی بود. در جهاد تبیین تلاش مشقت آوری صورت می گیرد تا فکر ها از انحراف نجات یابد و دل ها قانع گردد. یکی از شیوه های جهاد تبیین، مناظره است. امام رضا (ع) از فرصت های مناظره با بزرگان و دانشمندان ادیان مختلف، در راستای جهاد تبیین استقبال نموده اند تا از رهگذر آن حقایق ناب مباحث توحید، نبوت و امامت را که مربوط به حوزه شناخت و معرفت می باشد و مهمترین قلمرو جهاد تبیینی نیز به شمار می رود روشن گری نمایند. بی تردید الگو گیری از مناظره های آن حضرت نیازمند بازشناسی مولفه های گوناگون آن در عرصه جهاد تبیین است که پژوهش پیش رو برای دستیابی به این هدف سامان یافته است. این پژوهش با شیوه تحلیلی، توصیفی و با استفاده از روش کتابخانه ای، تلاش کرده است تا این فرض را اثبات نماید مبنی بر اینکه مولفه های قبل از مناظره تبیین گرانه، علم و محاسبه گری است در حالی که مولفه های حین مناظره: منطق قوی، برهان مداری، روشن گری و باورپذیری است. ضمن اینکه توجه به مولفه های اخلاقی و رفتاری مانند سعه صدر، انصاف مداری و رفتار محترمانه و بزرگ منشانه، چاشنی اصلی موفقیت در جهاد تبیین مبتنی بر مناظره محسوب می گردد.این مولفه ها که بر اساس تلاش نگارنده بازشناسی شده است می تواند به عنوان الگوی مناسبی در جهت حرکت جهاد تبیین قرار گیرد.